Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy tarapyndan şu gün ýaýradylan hasabatda 99% -iň görkezilendigi görkezilýärdünýä ilaty howadan dem alýarBütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň howasynyň hilinden ýokary bolup, saglygyna howp salýar we şäherlerde ýaşaýan adamlar pes bölejik maddalary we azot dioksidini saglyga zyýan berýärler, pes we orta girdejili ýurtlarda adamlar has köp täsir edýärler.
Hasabatda 117 ýurtdaky 6000-den gowrak şäheriň howanyň hiline gözegçilik edýändigi bellenilýär.Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy gazylyp alynýan ýangyçlaryň ulanylmagyny çäklendirmegiň we howanyň hapalanmagynyň derejesini azaltmak üçin beýleki amaly çäreleri görmegiň möhümdigini nygtaýar.
Inçe bölejik maddalary we azot dioksidi
Azot dioksidi adaty şäher hapalaýjy we madda we ozon bölejikleriniň başlangyjydyr.BSGG-nyň howa hil bazasynyň 2022-nji ýyldaky täzelenmesi ilkinji gezek azot dioksidiniň (NO2) ýyllyk ortaça konsentrasiýalarynyň ýerüsti ölçeglerini hödürleýär.Täzelenme, diametri 10 mikrona (PM10) ýa-da 2,5 mikrona (PM2.5) deň bolan bölejik bölejiklerini ölçemegi hem öz içine alýar.Hapalaýjylaryň bu iki görnüşi, esasan, gazylyp alynýan ýangyçlaryň ýakylmagy bilen baglanyşykly adam işlerinden gelýär.
Howanyň hiliniň täze maglumatlar binýady, şu güne çenli ýerüsti howanyň hapalanmagynyň täsirini öz içine alýan iň giňdir.Moreene 2000 töweregi şäher / adam şäherçesi, bölejik maddalary, PM10 we / ýa-da ýerüsti gözegçilik maglumatlaryny ýazga alýarPM2.5soňky täzelenme bilen deňeşdirilende.Bu, maglumatlar bazasy 2011-nji ýylda işe başlaly bäri hasabat sanynyň takmynan alty esse köpelendigini görkezýär.
Şol bir wagtyň özünde, howanyň hapalanmagynyň adam bedenine ýetirýän zyýany baradaky subutnamalar çalt ösýär we howany hapalaýan maddalaryň köpüsiniň hatda gaty pes derejede hem uly zyýan ýetirip biljekdigini görkezýän subutnamalar.
Aýratyn maddalar, esasanam PM2.5, öýkeniň içine girip, gana girip, ýürek-damar, serebrowaskulýar (insult) we dem alyş ulgamlaryna täsir edip biler.Täze subutnamalar bölejik maddalarynyň beýleki organlara täsir edip biljekdigini we beýleki kesellere sebäp bolup biljekdigini görkezýär.
Geçirilen gözlegler azot dioksidiniň dem alyş keselleri, esasanam demgysma bilen baglanyşyklydygyny, netijede dem alyş alamatlarynyň (üsgülewük, hiňlenmek ýa-da dem almak kynlygy), hassahanalara we gyssagly kömek otaglaryna baryp görmegini görkezdi.
Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň baş müdiri Tedros Adhanom Gebreýsus: "Gazylyp alynýan ýangyjyň bahasy, energiýa howpsuzlygy we howanyň hapalanmagy we howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly saglyk meselelerini çözmegiň derwaýysdygyny görkezýär" -diýdi.
Gowulaşdyrmak çärelerihowanyň hiliwe saglyk
Howanyň hilini ýokarlandyrmak üçin çäreleri görmek üçin çalt we güýçlendirilen çäreleri çagyrýan kim.Mysal üçin, BSGG-nyň howa hiliniň iň soňky görkezmelerine laýyklykda milli howa hil standartlaryny kabul ediň ýa-da täzeden gözden geçiriň we durmuşa geçiriň;Nahar bişirmek, ýylatmak we yşyklandyrmak üçin arassa öý energiýasyna geçmegi goldamak;Howpsuz we elýeterli jemgyýetçilik ulag ulgamlaryny we pyýada - we welosiped üçin amatly torlary gurmak;Has ulagyň zyňyndylaryny we netijelilik standartlaryny durmuşa geçirmek;Ulaglary hökmany gözden geçirmek we hyzmat etmek;Energiýany tygşytlaýan ýaşaýyş jaýyna we elektrik öndürmek üçin maýa goýmak;Senagat we şäher galyndylaryny dolandyrmagy gowulandyrmak;Oba hojalygynyň galyndylaryny ýakmak, tokaý ýangynlary we kömür öndürmek ýaly oba hojalygyny azaltmak.
Şäherleriň köpüsinde azot dioksidi bar
Hasabatda howanyň hiline gözegçilik edýän 117 ýurtdan ýokary girdejili ýurtlaryň şäherleriniň 17 göteriminiň BSGG-nyň PM2.5 ýa-da PM10 üçin howa hiliniň görkezmelerinden has pesdigi aýdylýar.Pes we orta girdejili ýurtlarda şäherleriň 1% -den azy BSGG-nyň howanyň hili üçin maslahat berilýän çäklerine laýyk gelýär.
Bütin dünýäde pes we orta girdejili ýurtlar dünýädäki ortaça deňeşdirilende bölejik maddalarynyň saglyk derejesine has köp sezewar bolýarlar, ýöne NO2 görnüşleri tapawutlanýar, bu ýokary we pes we orta girdejili ýurtlaryň arasynda az tapawudy görkezýär.
Gowulaşan gözegçiligiň zerurlygy
Europeewropa we belli bir derejede Demirgazyk Amerika howanyň hiliniň iň giňişleýin maglumatlary bolan sebitler bolmagynda galýar.PM2.5 ölçegleri pes we orta girdejili ýurtlaryň köpüsinde henizem elýeterli bolmasa-da, 2018-nji ýyldaky maglumatlar bazasynyň soňky täzelenmesi bilen bu täzelenişiň arasynda ep-esli gowulaşdy we bu ýurtlarda ýene 1500 adam ýaşaýyş ýerleri howanyň hiline gözegçilik edýär.
Iş wagty: Awgust-24-2023